BÁN CHI LIÊN

BÁN CHI LIÊN

Tên khoa học: Scutellaria rivularis Wall.

Tên khác: Hoàng cầm râu, thẩm râu.

Họ:  Bạc Hà (Lamiaceae)

Mô tả

Cây thảo, mọc bò, cao 15-20cm. Thân mảnh, hình trụ, mọc đứng, nhẵn hoặc có lông nhỏ. Lá mọc đối, hình trứng, dài 1,25-2,5cm, rộng 0,7-0,8cm, gốc hình nêm hoặc hình tim, đầu nhọn, mép khía răng, mặt dưới rất nhạt; những lá gần ngọn không cuống, những lá phía dưới có cuống mảnh dài 5-6mm.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá; lá bắc dạng lá; đài hình chuông, dài 1,5-2mm, nhẵn hoặc hơi có lông, có đường sống rõ; tràng màu xanh lơ, dài 9-10mm, hơi loe ra ở đầu, chia 2 môi, môi trên có 3 thùy, thùy giữa lớn, thùy bên hẹp, môi dưới rộng và tròn; nhị 4, đính vào 1/3 phần dưới tràng, không thò ra ngoài, chỉ nhị có lông ở gốc; bầu nhẵn.

Quả nhẵn hoặc có lông.

Mùa hoa: tháng11.

Phân bố, sinh thái

Bán chi liên phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Á, gồm Nhật Bản, Triều Tiên, Trung Quốc, Neepal, Ấn Độ, Mianma, Thái Lan, Lào và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây thường gặp ở các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Hà Tây, Hòa Bình, Hải Dương (vùng Chí Linh), Ninh Bình, Thanh Hóa, Quảng Trị…Bán chi liên là loại cây ưa ẩm, ưu sáng, thường mọc ở nơi đất thấp, ẩm như ruộng mới bỏ hoang, đất trống trong thung lũng, ven đồi và gần các nguồn nước. Cây con mọc từ hạt được thấy vào tháng 4-5; sinh trưởng phát triển nhanh trong mùa hè; sau mùa hoa quả cây có thể tàn lụi vào giữa mùa thu. Hạt Bán chi liên nhỏ, phát tán gần nên trong tự nhiên thường thấy cây mọc quần tụ thành từng đám nhỏ.

Công dụng

Bán chi liên có vị hơi đắng, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lợi tiểu, tiêu sưng, giảm đau.

Bán chi liên được dùng chữa đinh nhọt, viêm gan với liều 20-40g cây khô, sắc uống. Dùng riêng hay phối hợp với các vị thuốc khác.

Trong y học Trung Quốc, toàn cây khô Bán chi liên được dùng làm thuốc hạ sốt, lợi tiểu và điều trị khối u tân sinh, áp xe phổi, lao phổi xơ, viêm ruột thừa, viêm gan, xơ gan cổ trướng. Dùng ngoài, cây tươi giã đắp và nấu nước rửa, trị mụn nhọt sưng đau, viêm vú, viêm mủ da, sâu quảng, rắn độc cắn, sâu bọ cắn đốt, đòn ngã tổn thương. Ngày 20-40g sắc uống. Còn dùng thay Ích mẫu trị bệnh phụ khoa.

Bài thuốc

Chữa ung thư phổi, ung thư gan, ung thư trực tràng ở thời kỳ đầu: Bán cho liên 40g, Bạch hoa xà thiệt thảo 40g. Sắc uống ngày 1 thang hoặc nấu nước uống thay trà hàng ngày.