; RÂU MÈO – Thảo dược HerbEco
Giỏ hàng

RÂU MÈO

 RÂU MÈO

Tên khoa học: Orthosiphon aristatus (Blume) Miq.

Tên khác: Cây bông bạc.

Tên nước ngoài: Orthosiphonm Thé de Java, barbiflore, moustache de chat (Pháp)

Họ: Bạc hà (Lamiaceae)

Mô tả

Cây thảo, sống lâu năm, cao 0,3 – 0,5m, có khi hơn. Thân mảnh cứng, hình vuông, mọc đứng, thường có màu nâu tím, nhẵn hoặc có ít lông, ít phân cành. Lá mọc đối, hình trứng, dài 4 – 6cm, rộng 2,5 – 4cm, gốc tròn đầu nhọn, mép khía rang to, gân lá hơi nổi rõ ở mặt dưới, cuống lá dài 3 – 4cm.

Cụm hoa mọc thẳng ở ngọn thân và đầu cành, dài 8 – 10 cm, gồm 6 – 10 vòng, mỗi vòng có 6 hoa màu trắng hoặc hơi tím, lá bắc nhỏ rụng sớm, đài hình chuông có 5 răng, rang trên rộng, tõe ra ngoài, tràng hình ống hẹp, thẳng hoặc hơi cong, dài 2cm, môi trên chia 3 thùy, môi dưới nguyên, nhị mọc thò ra ngoài hoa, dài gấp 2 – 3 lần tràng, chỉ nhị mảnh, nhẵn, vòi ngụy dài hơn nhị.

Quả bế tư, nhỏ, nhẵn.

Mùa hoa quả: tháng 4 – 7.

Phân bố, sinh thái

Chi Orthosiphon Benth., có 40 loài trên thế giới, phân bố rải rác khắp các vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi và châu Đại Dương. Vùng nhiệt đới Đông Nam Á được coi là nơi tập trung và có tích đa dạng cao về thành phần loài của chi, trong đó Việt Nam có 8 loài.

Râu mèo là cây nhiệt đới tương đối điển hình mọc tự nhiên phổ biến ở Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Thái Lan, các nước ở Đông Dương và cả ở châu Phi. Cây còn được trồng ở Indonesia, Ấn Độ, Thái Lan, Cu Ba và Việt Nam.

Ở Việt Nam, rầu mèo phân bố rải rác ở một số tỉnh miền núi như Cao Bằng, Thanh Hóa (Vĩnh Lộc); Hà Tây (Ba Vì), Lâm Đông, Phú Yên (Tuy Hòa), Vũng Tàu – Côn Đảo (Bà Rịa); Ninh Thuận (Phan Rang); Kiên Giang (Phú Quốc)… Cây ưa ẩm, ưa sáng và có thể hơi chịu bóng, thường mọc trên đất giàu chất mùn ở ven rừng, gần bờ nước hoặc trong thung lũng. Độ cao phân bố của cây từ khoảng 10m (ở Phú Yên) đến 600m (ở Cao Bằng). Cây sinh trưởng mạnh trong màu xuân hè. Mùa đông có hiện tượng bán tàn lụi ở phần thân cành trên mặt đất. Cây ra hoa quả nhiều hàng năm, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt, nhưng tỷ lệ hạt nẩy mầm thường rất thấp. râu mèo tái sinh chồi khỏe, nhất là từ những phần còn lại sau khi bị cắt

Nguồn trữ lượng râu mèo tự nhiên ở Việt Nam không đáng kể. Dược liệu râu mèo được sử dụng hiện nay chủ yếu do trồng trọt. Trên thế giới, Indonesia là nước trồng nhiều râu mèo nhất. Ngoài khối lượng dược liệu sử dụng nhiều trong nước, năm 1991 – 1995 nước này xuất khẩu sang thị trường châu Âu mỗi năm từ 170 đến 200 tấn râu mèo khô (B. Dzulkarnain, Lucie Widowati et al. in PROSEA – Med. & Pois. Pl., 12(1); 1999; 368 – 371.

Công dụng

Râu mèo có vị ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát, có tác dụng lợi tiểu, thanh nhiệt, trừ thấp.

Theo kinh nghiệp dân gian, râu mèo được dùng làm thuốc lợi tiểu trong điều trị bệnh viêm thận, sỏi thận, sỏi mật, tê thấp, phù thũng, viêm gan. Tài liệu Ấn Độ coi dịch hãm lá râu mèo là thuốc điều trị đăc hiệu các bệnh thận và bàng quang, ngoài ra còn dùng điều trị bệnh thấp khớp và bệnh gút.

Liều dùng: 5 – 12g lá hãm với nước sôi, chia làm 2 lần uống trước khi ăn cơm 15 – 30 phút. Nên uống lúc dịch hãm còn nóng. Hoặc sắc nước uống. Thường dùng liên tục 8 ngày, nghỉ 2 – 4 ngày lại tiếp tục nếu cần thiết. Có thể nấu thành cao lỏng, mỗi ngày dùng 2 – 5g cao. Cao lỏng râu mèo được dùng làm thuốc hạ đường huyết trong bệnh tiểu đường. Nếu dùng cả cây râu mèo thì liều lượng hàng ngày là 30 – 40g, dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.

Có tài liệu cho rằng khi cây râu mèo ra hoa phải ngắt bỏ hoa vì hoa sẽ làm giảm lượng hoạt chất trong lá. Gần đây, một số bác sĩ Việt Nam và Thụy Điển đã sử dụng râu mèo trên lâm sang cho bệnh nhân ở Bệnh viện Việt Nam – Thủy Điển ở Uông bí và thấy thuốc không làm tăng lượng nước tiểu bài tiết trong vòng 12 – 24 giờ và cũng không ảnh hưởng đến bài tieeys Na+. Trong trường hợp này, cần kiểm tra lại thời gian thu hái và chất lượng dược liệu.

Bài thuốc

  • Chữa viêm thận mạn tính, viêm bàng quang, viêm khớp, phong thấp, viêm đường ruột.

Râu mèo 40g, tỳ giải và rễ ý dĩ mỗi vị 30g. Sắc nước uống.

  • Chữa đái ra sỏi, đái ra máu và đái buốt:

Râu mèo 40g, thài là trắng 30g. Sắc lấy nước, mỗi lần hòa thêm 6g bột hoạt thạch uống trong ngày, chia làm 3 lần. Uống liền 5 – 7 ngày.

TRỒNG VÀ SẢN XUẤT RÂU MÈO TẠI TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU VÀ SẢN XUẤT DƯỢC LIỆU MIỀN TRUNG